واکنش و عوامل مؤثر بر مقاومت گیاه نسبت به شوری

تحمل گیاهان نسبت به شوری نه تنها در بین گونه های مختلف کاملاً متغیر است، بلکه در هرگیاه و تحت شرایط محیطی نیز تغییر می کند. بسیاری از عوامل مربوط به گیاه، خاک، آب و اتمسفر با یکدیگر تلفیق شده و بر مقاومت یک گیاه نسبت به شوری اثر می گذارند. بنابراین واکنش یک گیاه را نسبت به غلظت معینی از نمک نمی توان بطور مطلق پیش بینی نمود. با این وجود می توان گیاهان را به طور نسبی با همدیگر مقایسه کرد.

تحمل یک گیاه نسبت به شوری با یکی از معیارهای زیر بررسی می شود:

  1. توانایی گیاه در زنده ماندن در خاک شور
  2. رشد و یا عملکرد مطلق گیاه
  3. رشد یا عملکرد نسبی گیاه در یک خاک شور در در مقایسه با رشد همان گیاه در یک خاک غیر شور

زنده ماندن گیاه ممکن است از نظر متخصصان گیاهشناسی یا اکولوژی اهمیت داشته باشد ولی برای زارعین این که یک گیاه بتواند در شرایط خاک شور زنده مانده و محصولی تولید نکند اهمیت ندارد. در واقع زارع به دنبال عملکرد گیاه در خاک شور است. عملکرد مطلق گرچه تخمین مستقیمی از بازده اقتصادی را در شرایط مشخصی از شوری میسر می سازد اما تصمیم زارع در انتخاب نوع گیاهی که قرار است در یک خاک کشت نماید براساس مقایسه عملکرد آن ها نسبت به شوری است. لذا عملکرد مطلق را نیز نمی توان برای مقایسه گیاهان استفاده نمود بنابراین معیار سوم یعنی عملکرد نسبی گیاه در خاک شور نسبت به عملکرد همان گیاه درخاک غیر شور به عنوان راهنمای عملی در انتخاب نوع گیاه جهت کشت و پیش بینی اثرات تنش شوری مورد استفاده قرار می گیرد.

تنش شوری در تمامی مراحل رشد برگیاه مؤثر است ولی ممکن است حساسیت گیاه در یک مرحله از رشد نسبت به مرحله دیگر متفاوت باشد. در مرحله جوانه زنی تحمل گیاه فقط از روی زنده ماندن جوانه ها و یا به اصطلاح درصد سبز شدن بذرها سنجیده می شود زیرا معیار دیگری برای آن نمی توان متصور شد ولی در مراحل بعدی کاهش عملکرد معیار قابل مقایسه ای برای تحمل گیاهان نسبت به شوری است. در جدول شماره 1 تحمل نسبی برخی ازگیاهان زراعی در مرحله جوانه زنی و نیز در خلال دوره رشد براساس دو معیار فوق ارائه شده است. مثلاً در مورد ذرت خوشه ای اگر هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک 13 میلی موس بر سانتی متر باشد 50 درصد بذرها جوانه نخواهند زد و یا اگر در خلال دوره رشد هدیت الکتریکی عصاره اشباع خاک به 50 میلی موس بر سانتی متر برسد 50 درصدکاهش عملکرد وجود خوا هد داشت.

تحمل نسبی گیاهان زراعی به شوری در مرحله سبز شدن

جدول شماره 1- تحمل نسبی گیاهان زراعی به شوری در مرحله سبز شدن(جوانه زنی) و در خلال دوره رشد تا مرحله بلوغ

غالباً چنین تصور می شود که گیاه در مرحله جوانه زنی نسبت به شوری حساس تر ازگیاه بالغ است. این مطلب گرچه در برخی موارد ممکن است صحیح باشد اما باید به این نکته توجه داشت که اولاً در مورد جوانه ها مسأله زنده ماندن گیاه مطرح است و معیار مقایسه فقط درصد سبز شدن بذرهاست. ثانیاً بذرها غالباً در لایه سطحی خاک قرار دارند که شوری آن به مراتب بیشتر از لایه های عمیق تر خاک می باشد. گرچه در جدول شماره 1 ملا‏حظه می شود که بعضی گیاهان در مرحله جوانه زنی مقاوم تر به شوری می باشند و بعضی دیگر مثل چغندر قند در مرحله سبز شدن نسبت به شوری حساس ترند اما به طور کلی گیاهان در مرحله جوانه زدن و زمانی که بوته هنوز بسیار کوچک هست هم به شوری مقاومت می کنند.

عوامل مؤثر بر مقاومت گیاه نسبت به شوری

عوامل مختلف مربوط به آب، خاک و محیط با مسأله شوری ترکیب شده و بر مقاومت گیاه نسبت به شوری اثر می گذارند. در برخی موارد ‌تحمل گیاه را افزایش داده و در پاره ای موارد نیز از مقاومت گیاه نسبت به شوری می کاهند. دما، رطوبت و آلودگی هوا از جمله این عوامل می باشند. مثلاً حساسیت اکثر گیاهان نسبت به شوری در شرایط گرم و خشک بیشتر از نواحی سرد و مرطوب است.

به نظر می رسد گیاهانی که در خاک های غیرحاصلخیز رشد و نمو می کنند نسبت به شوری مقاوم ترند و اگر عملکرد آن ها در این شرایط کم است مسأله ممکن است مربوط به حاصلخیزی خاک باشد. اما صرف نظر از این که خاک شور باشد یا غیرشور،کاربرد کود مناسب باعث افزایش عملکرد می شود ولی این افزایش عملکرد درخاک شور چشمگیرتراست.
عامل دیگر حجم آب است. به تدریج که گیاه آب را از خاک استخراج می کند آب باقی مانده در خاک غلیظ تر شده و درنتیجه با کاهش رطوبت خاک، گیاه با افزایش تنش شوری و هم چنین تنش آبی مواجه می گردد. رشد گیاه در ارتباط نزدیک با شوری آب خاک درمنطقه ای از ریشه است که حداکثر جذب آب در آن ناحیه اتفاق می افتد. بنابراین مقدار عملکرد را باید با روند افزایش نمک نسبت به زمان در منطقه توسعه ریشه ها که حداکثر آب از آن جذب ریشه می شود مرتبط دانست.

تحمل گیاهان علفی نسبت به شوری

گیاهان علفی از نظر مقاومت به شوری به چهار گروه تقسیم می شوندکه عبارتند از:
1-حساس       2-نسبتاً حساس       3-نسبتاً مقاوم       4-مقاوم
اما این طبقه بندی ها مطلق نبوده و هرکدام دامنه و یا طیف نسبتاً وسیعی را در برمی گیرند. از نظر عملی معیاری که شوری با آن سنجید می شود هدایت الکتریکی عصاره اشباع (ECe) خاک منطقه توسعه ریشه هاست. چون غالباً نمونه گیری از خاک و تهیه عصاره اشباع از آن وقت گیر و مشکل است، هدایت الکتریکی آب آبیاری (ECw) تعیین شده و معمولاً ECe را حدوداً 1.5 برابر ECw در نظر می گیرند.

غالباً تمام گیاهان تا حدی از شوری عصاره اشباع را بدون این که عملکردشان کاهش یابد ‌تحمل می کنند. این حد را آستانه شوری گویندکه با علامت اختصاری T و یا a نشان داده می شود. مثلاً آستانه شوری در مورد گیاهان علفی حساس 1.25، در مورد گیاهان نسبتاً حساس 3، درگیاهان ‌نسبتاً مقاوم 6 و درگیاهان مقاوم 10 دسی زیمنس بر ‌متر(معادل یک میلی موس بر سانتی متر) می باشد. به ‌عبارت دیگر گیاهی مقاوم به شوری است که اگر هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک تا 10 میلی موس برسانتی متر برسد هیچ گونه کاهش عملکرد در آن مشاهده ‌نشود. چنانچه ‌شوری ‌عصاره اشباع از این آستانه فراتر رود با افزایش شوری، ‌عملکرد ‌نسبی ‌محصول نیز بصورت خطی کاهش پیدا می کند ولی شیب این خط درگیاهان مختلف متفاوت است. مثلاً درگیاهان حساس، شیب این خط زیاد و درگیاهان مقاوم کمتر است.

تقسیم بندی گیاهان از نظر تحمل شوری

نمودار شماره 1- تقسیم بندی گیاهان از نظر تحمل شوری در رابطه با میزان کمبود محصول

شوری خاک می تواند بر بازده محصولات زراعی اثر بگذارد. اثر نسبی شوری را می توان از معادله حد تحمل محصول زراعی تخمین زد:

Y=100b(ECe-T)

که در این معادله Y تولید نسبی ‌محصول، ECe متوسط شوری در ناحیه ریشه و T,b ضرایبی ‌هستند که از جداول مربوطه به دست می آیند و برای هر گیاه متفاوت هستند. در واقع T آستانه تحمل شوری گیاه است که پس از آن گیاه با کاهش محصول همراه می شود و شیب این کاهش توسط b نمایش داده می شود.

ضرایب a,b برای تعیین میزان کاهش محصول غلات

جدول شماره 2- ضرایب a,b برای تعیین میزان کاهش محصول غلات

منابع مورد استفاده

  • علیزاده، امین. رابطه خاک و آب و گیاه، 1385، دانشگاه  امام رضا(ع)
  • اسمیدما، لامبرت و دیگران. ترجمه امین علیزاده. زهکشی جدید، 1384، دانشگاه  امام رضا(ع)
  • بای بوردی، محمد. اصول مهندسی زهکشی و بهسازی خاک، 1387، انتشارات دانشگاه  تهران
  • احتشامی، ‌مجید؛ حسین اشک تراب، ‌محمدکاظم ‌سیاهی. مفاهیم ز‌هکشی وشوری آب و خاک، 1378، انتشارات کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران

محمّدحسین

دیدگاه کاربران ...

تعداد دیدگاه : 2

  1. توسط behnam

    عرض سلام و خسته نباشید دارم

    مطالب گفته شده کاملا پر محتوا و مفید واقع شد.

    کلام آخر اینکه از تمامی شما زحمت کشان این خبر نامه به خاطر گردآوری موضوعات نهایت تشکر رو دارم (در پناه حق)

  2. توسط هانی

    سلام .
    با تشکر از متالب مفیدتون.
    لطفا راجع به میزان تحمل گل هیشه بهار به شوری و کلا راجع به رابطه همیشه بهار و شوری هم مطالبی بنویسین .
    متشکرم

  3. Comments are closed.

    لطفا قبل از ارسال سئوال یا دیدگاه سئوالات متداول را بخونید.
    جهت رفع سوالات و مشکلات خود از سیستم پشتیبانی سایت استفاده نمایید .
    دیدگاه ارسال شده توسط شما ، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
    دیدگاهی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با مطلب باشد منتشر نخواهد شد.

    دیدگاه خود را بیان کنید

    Time limit is exhausted. Please reload CAPTCHA.

جدیدترین محصولات