روش های کنترل فرسایش آبی-قسمت سوم

بندهای خاکی

این سیل بندها در طول رودخانه به منظور حفاظت زمین های اطراف رودخانه ایجاد می شوند. معمولاً در ساخت این بندها از مصالح محلی استفاده می شود. ارتفاع این بندها معمولاً بیش از 15 متر نمی باشد و در ساخت آن ها از خاک همگن استفاده می کنند. خاک معمول، رس می باشد که قابلیت تحکیم دارد. برای ساخت این سدها پس از انتخاب محل مورد نطر، لایه ای به ضخامت 15 تا 20 سانتی متر بر روی زمین پهن می گردد و توسط غلطک تا حد 95% کوبیده می شود تا از نفوذ آب به داخل آن جلوگری شود. این عمل تا رسیدن به ارتفاع مورد نظر انجام می پذیرد. عرض تاج این بندها 5 تا 7 متر می باشد و به ازای هر 1 متر کاهش ارتفاع تا رسیدن به بستر سد، 4 تا 5 متر بر عرض بند افزوده می شود. شیب داخلی این سازه ها 1 به 3 و شیب خارجی آن ها 1 به 2.5 می باشد.

سر ریز این بندها در حدود 2 متر پایین تر از تاج قرار می گیرد و این موضوع باید بسیار مورد توجه قرار گیرد زیرا طبق نتایج بدست آمده بیشتر تخریب این نوع از بندها در اثر پدیده عبور آب از روی سد بوده است که   می تواند منجر به شستن کامل دیواره سد گردد. در هنگام طراحی این بندها باید توجه کرد که پس از آبگیری، ارتفاع بند بین 2 تا 5 درصد کاهش پیدا می نماید. شیب داخلی آن ها با محافظ riprap یا همان سنگفرش پوشیده می شود. برای ایجاد این محافظ از سنگ های بزرگ استفاده می نمایند و نیازی به توری نمی باشد. سنگ ها به صورت دستی بر روی دامنه داخلی چیده می شوند.

یکی از مشکلات عمده این سدها، نفوذناپذیری بستر پس از گذشت چند سال آبگیری می باشد. به همین منظور معمولاً از لوله تخلیه استفاده می گردد. این لوله که در داخل مخزن قرار می گیرد، ضمن انتقال آب به بستر رودخانه و یا زمین های پایین دست در هنگام وقوع سیل مانع از ته نشینی رسوبات می گردد. بدین طریق که پس از وقوع سیل تا 3 روز و در چند نوبت باید شیر فلکه خروجی این لوله را باز نمود تا رسوبات از مخزن خارج شوند. همچنین برای جلوگیری از گرفتگی خود لوله باید هر چند وقت یک بار شیر تخلیه آن را باز نمود. امروزه این لوله ها معمولاً از جنس پلی اتیلن و با قطر 200 تا 300 میلی متر میباشند که باید تحمل فشار 8 تا 10 اتمسفر را داشته باشند.

مشکل عمده دیگر بندهای خاکی مسأله پایپینگ یا حفره روباه است؛ بدین معنی که پس از آبگیری سد، به دلیل نفوذ آب به داخل دیواره امکان شستن دیواره از داخل وجود دارد. به همین منظور باید پس از هر بار آبگیری بازدیدی از سد انجام داد. اگر زه آب خروجی از دیواره سد زلال بود، مشکلی نیست اما اگر حاوی ذرات خاک بود، دیواره سد در حال شسته شدن می باشد. یکی از راه کارهای موجود جهت کاهش این پدیده، باز نمودن شیر تخلیه و کاهش ارتفاع آب مخزن می باشد.

سازه های پخش سیلاب

این سازه ها معمولاً در بستر رود یا مسیل ساخته می شوند که پس از جریان یافتن آب در آن ها، آب جاری توسط سازه های پخش سیلاب به حوضچه های کوچکی انتقال داده می شوند. در حوضچه اوّل عمل ته نشینی رسوبات انجام می گیرد و سپس در حوضچه های بعدی، سرعت آب کاسته شده و تدریجاً نفوذ می نماید تا به لایه آب های زیر زمینی برسد. عمق لایه آب زیرزمینی باید بین 20 تا 50 متر باشد.

با توجه با این که اکثر این فعالیت ها در راستای کنترل رواناب ها می باشد، اهداف مهم کنترل و مدیریت هرز آب را می توان به شرح زیر خلاصه نمود.

1. حفظ آب با ایجاد فرصت نفوذ رواناب آبراهه های مرزی با ایجاد بند های کوچک خاکی
2. بهبود رشد گیاهان موجود در عرصه از طریق انحراف آب از آبراهه های اصلی و هدایت و پخش آن در عرصه  روی خطوط تراز
3. افزایش پوشش گیاهی با بذر پاشی عرصه
4. ایجاد زمینه استقرار پوشش گیاهی
5. حفظ خاک با کاهش فرسایش آبی
6. حرکت به سوی تعالی اکو سیستم

مشاهده مطالب قبلی درباره روش های کنترل فرسایش آبی:

روش های کنترل فرسایش آبی-قسمت اول

روش های کنترل فرسایش آبی-قسمت دوم