روش های کنترل فرسایش آبی خاک-قسمت اول

خاک یکی از مهمترین منابع خدادادی هر کشوری است و به عنوان ثروتی ملی محسوب می گردد. ثروتی که در حال حاضرخطر نابودی آن را تهدید می نماید. در دنیای امروز فرسایش و از بین رفتن خاک به عنوان خطری برای رفاه انسان و حتی حیات او به شمار می رود.

فرسایش در واقع به معنای جابجایی خاک از محلی به محل دیگر است که این امر در اکثر موارد منجربه وارد آمدن خساراتی گاه جبران ناپذیر می شود. چه در مبداء فرسایش که می تواند خاک حاصلخیز آن را انتقال دهد و چه در مقصد که انباشته شدن مواد منتقله در آن سبب بروز مشکلاتی چون کاهش نفوذ پذیری خاک می گردد.

مساله مهم دیگری که امروزه به یکی از دغدغه های اصلی بشرتبدیل شده است، بحث کمبود منابع آب قابل استفاده است. منابعی که در پی فعالیت های بشری  آسیب پذیرگشته است و هر روز خطری جدید آن را تهدید می نماید. با توجه به افزایش جمعیت جهانی و در نتیجه افزایش تقاضای آب، بحث مدیریت و صیانت این منابع دارای جایگاه ویژه ای می باشد.

کمبود منابع آب وخاک، امروزه سبب  وقوع پدیده ای به نام بیابان زایی گشته است. بیابان زایی در حقیقت تخریب فیزیکی و زیست محیطی اکوسیستم ها می باشد که منجر به از دست رفتن قابلیت تولید آن ها  می گردد. این فرآیند به طور مستقیم بر روی فعالیت های انسانی تأثیر گذاشته و سبب کاهش منابع در آمدی و همچنین کاهش کیفیت زندگی بشر می شود که می تواند به بروز مشکلات اقتصادی- اجتماعی منجر شود.

در مجموع با توجه به این موضوع که خاک بستر تولید و آب از ملزومات آن می باشد، به روشنی واضح است که حفاظت این منابع از چه درجه اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین لزوم شناخت روش های حفاظت  آب و خاک کاملاً مشخص است.

فرسایش آبی

روش های کنترل مکانیکی فرسایش آبی

این روش معمولاً مشکل تر و پر هزینه تر از روش های مبارزه غیر مستقیم(غیر فیزیکی)می باشند و اجرای آن زمانی آغاز می شود که علایم فرسایش نمایان گردد و مبارزه پیشگیرانه سودمند نباشد. روش مبارزه مستقیم مبتنی بر اصول تضعیف و یا حذف عوامل ایجاد کننده فرسایش آبی می باشد و در ابتدا سعی می نماید تا باعث کاهش سرعت جریان آب گردد و سپس با هدایت و نیز نفوذ دادن بخش یا تمامی رواناب، مانع از وقوع سیل گردد.

عملیات ساختمانی مبارزه با فرسایش آبی

برخی از روش های ساختمانی حفاظت خاک در مقابل فرسایش آبی به شرح زیر می باشند:

• احداث بانکت و سازه های رسوب گیر
• تراس بندی زمین
• اصلاح شیب طولی رودخانه ها
• احداث شبکه های فلزی
• هدایت آب رودخانه به داخل بستر(پخش سیلاب)
• ایجاد بندها و سدهای خاکی
• حفاظت پای دامنه ها و روی آن ها
• ایجاد زهکش و هدایت آب به مناطق غیر لغزنده

در ادامه درباره بعضی از روش های فوق توضیحاتی ارائه می گردد.

سکّو یا تراس بندی

تراس بندی به طور عمده برای اراضی با شیب بیش از 25% و دارای خاک نفوذ پذیر مناسب می باشد. هدف از این کار تبدیل یک شیب تند به تعدادی پلّه با سطح تقریباً افقی و با دیواره های تقریباً عمودی می باشد. استفاده از تراس بندی به منظور نگهداری آب های جاری، کاهش سرعت این آب ها و در نتیجه رشد گیاهان که در کل منجر به کاهش فرسایش می گردد، انجام می پذیرد.
یکی از انواع تراس ها، تراس آبیاری می باشد. این تراس با لبه برآمده آب مورد نیاز آبیاری را بر روی سکّو نگه می دارد.این تراس ها در کشت برنج و چای کاربرد زیادی دارند. نوعی دیگر از تراس ها تراس پلّع ای می باشد که جهت ذخیره آب ساخته می گردند و در چای کاری استفاده فراوان دارد.
همچنین تراس هایی جهت جلوگیری از جریان آب و هدایت آن به مجراها و یا کانال های انتقال طبیعی وجود دارد که به تراس انحراف آب مشهور است. در زیر شمای دو نوع از تراس ها نشان داده شده است.

بانکت

بانکت، خاکریز یا تلّی از خاک است که عمود بر خط بزرگترین شیب، به منظور مهار سیلاب ها و کاهش فرسایش ساخته می شود. بانکت ها جهت پیشگیری از فرسایش ناشی از برف و باران و کاهش رواناب در فواصل معین ساخته می شوند. به طور کلی بانکت یعنی ایجاد شیارهایی روی خطوط تراز به منظور کاهش سرعت رواناب و حفظ خاک. لازم به ذکر است که هزینه ایجاد بانکت از احداث تراس کم تر است.

سدهای سر شاخه ای یا چپری

در احداث این نوع آبگیرها، ابتدا دیواره های خندق(ناشی از فرسایش)با شیبی متعادل و صاف، شکل داده می شود. سپس تیرهای چوبی در دیواره و کف خندق و با فاصله 0.5 متر از همدیگر وتا عمق 1 متردر زمین فرو برده می شوند. بهترین چوب، چوب درخت بید است. پس از آن کاه و کلش و شاخ و برگ درختان، به ضخامت 1.5 متر در قسمت پایاب و سراب سد و در بین تیرهای چوبی ریخته می شوند. شاخ و برگ درختان در قسمت بالا قرار می گیرد و کوبیده می گردد. از این سدها بیشتر در مناطق جنگلی که دسترسی به چوب درختان مممکن است استفاده می شود.

مشاهده قسمت های دیگر مطلب روش های کنترل فرسایش آبی:

روش های کنترل فرسایش آبی-قسمت دوم

روش های کنترل فرسایش آبی-قسمت سوم